ویژگی قصه های قرآنی

شيوه داستان سرايي در قرآن
اسلوب قصه در قرآن با شيوه متداول در ميراث فرهنگي و ادبي ، متفاوت است؛ زيرا قرآن در نقل ماجراها و حوادث به صورت گزينشي عمل مي كند و تنها بخش هاي گزينش شده را آن هم به صورت خلاصه و پيراسته از جزئيات كم اهميت بازگو مي كند . گاه در چينش اين بخش ها ، پيوستگي داستان لحاظ نمي شود و بر نقاط مهم و كليدي تكيه مي شود . در بيشتر موارد نيز ، هنگام نقل داستان ، حقايق و موضوع هاي اعتقادي ، اخلاقي ، سنت هاي حاكم بر جهان يا قوانين شرعي ذكر مي شود .
اين ويژگي و ديگر ويژگي هاي داستان سرايي در قرآن كه توجه خاصي را مي طلبد . سبب مي شود كه قصه در قرآن يك كار مستقل هنري با ويژگي هاي خاصش ، تلقي نگردد ؛ زيرا قرآن كتاب هدايت است و هنر را در همان راستا به كار مي گيرد ، از اين رو تنها به بخش هايي اهتمام مي ورزد كه در برآوردن اين هدف هدايتي ، موثر باشد و به آن چه به اين غرض مربوط نمي شود ، اهميتي نمي دهد .
نكته ي ديگر اينكه سبك قرآن ، سبكي گفتاري است نه نوشتاري ؛ بنابراين التزامي ندارد كه همه بخش هاي يك داستان را با جزئيات آن و به صورت منظم و منسجم بيان كند ؛ آن گونه كه شان يك نوشتار است ، از اين رو در بازگو كردن داستان ها ترتيب زماني و بخش هاي يك حادثه را آن گونه كه رخ داده است ،‌ مراعات نمي كند ، بلكه از يك حادثه به حادثه اي ديگر منتقل مي شود و سخن را آن گونه مي داند كه مقام اقتضا مي كند .
بنابراين قرآن در بيان يك رخداد ، ‌شيوه خاص خود را دنبال مي كند و همانند ديگر موضوع ها ، آميخته سخن مي گويد و به مناسبت ، مفاهيم گوناگون را با هم مي آميزد . بدين ترتيب ، شيوه قرآن با شيوه هاي مرسوم در تدوين كتاب ها ،‌ كاملاً تفاوت دارد ؛ چرا كه ساختار قرآن ، گفتاري و خطابي است و از قيد و بندهاي اسلوب نوشتاري رهاست . قرآن حقايق جهان هستي ، معارف اعتقادي ، احكام شرعي ، موعظه و ارشاد و بيم و اميد ،‌همه را با هم مي آميزد و از عاطفه و احساس و عقل و ادراك ، به يك اندازه بهره مي گيرد .
قرآن به همين شيوه ، گاه برخي از موضوع ها و مفاهيم را در قالب هاي گوناگون و در سياق هاي متفاوت تكرار مي كند و همه اين تكرارها طبق اقتضاي مقام و نيز مناسب با هدف ذكر قصه است . بدين جهت ممكن است در هر بار ، مطالبي افزوده يا كاسته شود يا به مناسبت ، قصه به شكل خلاصه يا مبسوط آورده شود ، از اين رو قصه هاي قرآن سبك ويژه خود را دارد و خارج از شيوه هاي مرسوم در ادبيات قصه گويي است .———————————-

-محمد هادي معرفت ، قصه در قرآن ، مترجم : حسن خرقاني ، قم ، انتشارات ذوي القربي ، 1387 ، ص 17 .