چرا به امام رضا (ع)شمس الشموس مي گويند؟

ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ داراي القاب زيادي هستند، اکثر القاب آنها در روايات آمده که بيشتر اين، القاب از نظر مردم ناشناخته مانده است؛ مثلا امام رضا ـ عليه السلام ـ داراي القاب متعددي هست «رضا، صابر، رضي، وفي و رضا از همه القاب آن حضرت مشهور تر است.[1]
و امّا بعضي از القاب ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ در روايات و منابع تاريخي نيامده، ولي دربین مردم معروف و مشهور هستند.

با توجه به اینکه حيات پر بار و مبارک امام رضا ـ عليه السلام ـ در دوران خلفاي جور عباسي بوده و به خصوص در دوره مأمون، در عصر مأمون مباحث علمي رونق داشت و مأمون به مباحثي علمي توجه خاص داشت و لذا مجالس مناظرات را فراهم مي کردند و از دانشمندان اديان مختلف دعوت مي کردند تابا هم مناظرات علمي داشته باشند. و از امام ـ عليه السلام ـ نيز دعوت مي کرد، و اين مناظرات در منابع تاريخي موجود است.
با توجه به دو نکته فوق ، حکمت ملقب شدن امام رضا ـ عليه السلام ـ به شمس الشموس نيز روشن مي گردد:

اين تعبير در مورد امام رضا ـ عليه السلام ـ در منابع ادعيه و زيارات آمده است، و حضرت را به اين لقب مورد خطاب قرار داده است: «اللهم صلّ و سلّم و زد و بارک علي السيد المعصوم و الأمام المظلوم و الشهيد المسموم و الغريب المضموم و القتيل المحروم، العالم بالعلم المکتوم بدر النجوم شمس الشموس و أنيس النفوس المدفون بارض طوس…».[2]

پروردگارا رحمت و درود خويش زياد و با برکت قرار بده بر سرور پاکان، پيشوای ستمديده، شهيد زهر و غريب زجر ديده و کشته بي نصيب و عالم به غيب، ماه ستارگان، خورشيد خورشيدها و همنشين جان ها کسي که در سرزمين طوس دفن شده است. بايد علت اين که حضرت را لقب شمس الشموس داده اند از اين باب باشد، که وجود مقدس امام ـ عليه السلام ـ از نظر الهي و ديني خورشيد دين و معارف ديني است يعني امام ـ عليه السلام ـ با راهنمايي و روشنگري خويش مردم را به سوي حقيقت و به سوي سعادت ابدي، دلالت مي نمايد. چنان که اين حقيقت در اهداف همه ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ اعتبار شده است. و در مورد ساير ائمه ـ عليهم السلام ـ نيز تعبير شمس الشموس به کار رفته است، در دعاي ندبه مي خوانيم: «اين الشموس الطالعة، اين الاقمار المنيرة».[3] کجايند خورشيدهاي فروزان، و در مورد حضرت امير المؤمنين علي ـ عليه السلام ـ نيز اين تعبير وجود دارد: «شمس الشموس و انيس النفوس» دليلش اين است که وجود مقدس ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ شمس و خورشيد هستند، زيرا ائمه ـ عليهم السلام ـ دليل و هادي مردم به سوي کمالات و فضائل انساني هستند يعني آنچه که جامعه بشري را پر فروغ مي کند و اثر معنوي در حيات انسان ها قرار مي دهند، همان ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ هستند. و اين حقيقت است که ريشه در قرآن کريم دارد که آيه «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا».[4] به وجود مقدس رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ تفسير شده است فرمود منظور از شمس شخص حضرت پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است.[5]

درخصوص داده شدن لقب شمس الشموس[6] برای امام رضا (علیه السلام) اگر چه از نظر مردم این لقب معروف است و در زیارت از آن استفاده می کنند،اما از نظر روايات و منابع تاريخي، لقب اختصاصا به آن حضرت داده نشده است، و فقط در مصباح کفعمي اين تعبير آمده است که پيش از اين به آن اشاره شد.علاوه بر اینکه در القاب امام زمان(عج) وزیارت سرداب ذکر شده است[7] ، در میان القاب امیر مومنان(ع) نیز در برخی از منابع ذکر شده است؛[8]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ دائره المعارف تشیع؛رحیمه محبی.
2ـ دانش نامه جهان اسلامزیر نظر حداد عادل.

پاورقي ها:

[1]. عطاردي، عزيز الله، اخبار و آثار امام رضا(ع)، بي جا، ناشر کتابخانه صدر، بي تا، ج1، ص22.
[2]. کفعمي، تقي الدين ابراهيم بن علي، مصباح الکفعمي، بي تا، بي جا، ص711؛ حسيني اصفهاني، عمادالدين، زندگاني حضرت امام علي بن موسي الرضا(ع)، چاپ دوم، بي تا، بي جا، ج2.
[3]. قمي، شيخ عباس، مفاتيح الجنان، قم، انتشارات آيين دانش، چاپ اول، 1384ش، ص872.
[4]. شمس / 1.
[5]. القمي، علي بن ابراهيم، تفسير القمي، ناشر دارالکتاب للطباعة و النشر، چاپ سوم، بي تا، ج2، ص424.
[6] . این لقب درباره امام زمان (عج) نیز آمده است درزیارت سرداب مقدس؛رک : بحار الأنوار، المجلسي ، ج‏99، ص:85
[7] . مجلسی ،همان.
[8]. ابن شهرآشوب؛المناقب،ج3،ص283