در بیان اسرار عرفانی حج نکات بسیاری گفته شده است . با توجه به این ایام که حجاج رحل اقامت در سرزمین وحی می افکنند بد ندیدیم که در مورد یکی از این اسرار بحث کنیم:

ولایت سربزرگ حج
زائران بیت خدا که عازم حج و حرم مطهر رسول اکرم-صلی الله علیه و آله- و ائمه-علیهم السلام- هستند عنایت کنند که ذات اقدس اله در قرآن کریم فرمود: «لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً» . اگر لله علی الناس حج البیت است پس حج هم باید لله باشد. اگر لزوم حج از طرف خدا و مال خداست پس انجام آن باید لله باشد. اگر کسی به قصد سیاحت، تجارت و مانند آن، به طرف مکه حرکت کرد، چنین حجی سری ندارد، چرا که سیر الی الله نیست. مهم ترین سر حج آن است که: این سیر، الی الله باشد، زیرا به صورت «لله علی الناس» تعبیر شده است.
نکته بعدی آن است که ائمه-علیهم السلام- از وجود مبارک رسول اکرم-صلی الله علیه و آله- نقل کرده اند که: رسول خدا-صلی الله علیه و آله- علامت قبولی حج را به زائران بیت خدا گوشزد کرد و فرمود: اگر کسی به حج موفق شد، زیارت خانه ی خدا نصیبش گردید و برگشت و انسان صالحی شد، دیگر دستش به گناه و پایش به اشتباه دراز نشد، این نشانه ی قبولی حج او است. و اگر بعد از زیارت خانه ی خدا بازتن به تباهی و گناه داد نشانه ی مردود بودن حجش می باشد. این نکته می تواند به نوبه ی خود بیانگر سر حج باشد. زیرا اسرار عبادت های ما در قیامت ظهور می کند که روز ظهور باطن است. در آن روز، هر انسانی می فهمد کار او قبول است یا مردود. و سر رد و قبول را هم مشاهده می کند. اگر کسی در دنیا توانست به مرحله ای برسد که نظیر قیامت حجش مورد قبول واقع شده، این شخص به گوشه ای از اسرار حج رسیده است، و قهراً سبب قبولی یا رد عمل را هم بررسی می کند.
مضمون حدیثی که از وجود مبارک پیامبر-صلی الله علیه و آله- رسیده این است که: اگر کسی خواست ببیند حج او مقبول است یا نه، ببیند بعد از برگشت از بیت الله، دست به گناه دراز می کند یا نه؟ اگر گناه نمی کند نشانه ی قبولی حج است و اگر باز گناه انجام می دهند نشانه ی مردود بودن آن می باشد. این معنا در سایر عبادت ها نیز هست.
حج، سری دارد که صورنفسانی آن، حقیقت انسان را تأمین می کند. حقیقت هر کس را عقاید، اخلاق، اعمال و نیات او می سازد. حج، انسان ساز است. و اگر کسی حاجی راستین نبود انسان واقعی نیست. سایر دستورات دینی نیز این چنین است، نماز، روزه و عبادت های دیگر، انسان سازند. و اگر کسی به حقیقت نماز و سر روزه راه نیافت از انسانیت سهمی ندارد. صورتش صورت انسان است ولی سیرتش سیرت حیوان. آنچه که حقیقت انسان را تأمین می کند، یا به صورت انسانیت، یا به صورت حیوانیت، همان عقاید، اخلاق و اعمال است.
حج، سری دارد که سریره ی انسان با سر حج هماهنگ است و ساخته می شود. سدیر سیرفی می گوید:
در سرزمین عرفات محضر امام ششم بودم، دیدم جمعیت زیادی مشغول انجام وظیفه ی حج، دعا و مانند آنند. در قلبم خطور کرد: آیا این ها به جهنم می روند؟ و این همه جمعیت بر ضلالت و گمراهیند؟ چون کسی که معتقد به ولایت و امامت امام علی -علیه السلام- و اولاد علی-علیه السلام- نباشد و کسی که دستور دین پیغمبر-صلی الله علیه واله- را عالماً و عامداً زیر پا بگذارد، حقیقتش، حقیقت انسان نیست. آن گاه امام صادق-علیه السلام- به من فرمود: «سدیر تأمل» تامل کن. دقت کردم، دیدم اثر تصرفی که امام ششم در من کرد، باطن بسیاری از افراد را می بینم که به صورت انسان نیستند. و وضع من دوباره به حالت اول برگشت.
پس حج سری دارد که سیره، حقیقت و سریره ی انسان را می سازد. اگر کسی با واقعیت حج همراه بود، انسان راستین است. و اگر برای تجارت و سیاحت، حج کرده و از ولایت سهمی نداشت، به عترت طاهره ایمان نیاورد و … از سر حج محروم است.

برگرفته از تحقیق پایانی سرکار خانم حکیمه موسوی