قرار گرفتن دو فرد با دو شخصیت، و دو تربیت در کنار یکدیگر برای زندگی مشترک نیازمند جوشش پیوسته مودت و رحمت است؛ و این جوشش زمانی مفید است که در صورت های گوناگون خود را نشان دهد؛ بر زبان و گفتار، در سلوک و رفتار، و درکنش ها و واکنش ها.

3-1- جلوه های زبانی و گفتاری

از مهم ترین جلوه های مودت و رحمت در زندگی جلوه های زبانی و گفتاری است؛ بر اساس آموزه های دینی، عشق و دوستی باید بر سر زبان جاری شود و محبت های گفتاری و لوازم آن در زندگی مشترک ظهور یابند، در این جا به برخی از این موارد اشاره می شود:

3-1-1- ابراز علاقه و محبت زبانی

در زندگی مشترک ابراز علاقه و محبت نه فقط جلوه دوستی و پیوند درونی دارد، بلکه مایه نزدیکی بیشتر و تامین نیازهای اساسی و امنیت خاطر و آرامش روابط است. رسول خدا (ص) بر این امر تاکید داشت و می فرمود: «قول الرجل للمراه انی احبک لا یذهب من قلبها ابدا»[1]. سخن مرد به همسر خود که «دوستت دارم» هرگز از قلب زن بیرون نمی رود. ابراز علاقه و محبت زبانی دایره ای وسیع دارد و از جمله موارد آن تحسین و تمجید؛ و توجه به نیکویی ها و زیبایی ها، و دیدن زحمات و خدمات و بیان آن ها ست.

3-1-2- مخاطب قرار دادن با محبت

نوع مخاطب قرار دادن یکدیگر در زندگی بیانگر احساس درونی و جایگاه قلبی و نوع فهم از یکدیگر است. رسول خدا (ص) اصرار داشت که اشخاص به نام و عنوان زیبا خوانده شوند و با بیان احترام آمیز مخاطب قرار گیرند و با نامی که بیشتر دوست دارند نام برده و یاد شوند که این نشانه محبت و رحمت به یکدیگر است. پس هر یک از دو همسر باید همسر خود را با نام و تعبیری مخاطب قرار دهد که او بیشتر دوست دارد و خوشش می آید. [2]

3-1-3- گفتگوی محبت آمیز

گفتگوی دو همسر از لوازم ضروري زندگی مشترک است، و هر چند کسی از نظر فرهنگی و تربیتی و روحی عادت به گفتگو نداشته باشد، لازم است آن را از لوازمابراز علاقه و محبت بداند و در این جهت تلاش نماید.

اگر گفتگوی دو همسر از پایگاه مودت و رحمت باشد، بی گمان مودبانه و محبت آمیز خواهد بود و نه خصمانه و نفرت انگیز؛ و لازم است در این ارتباط از عواملی که موجب بد فهمیدن یکدیگر و سوءبرداشت می شود اجتناب کرد؛ و نیز در سخن گفتن با یکدیگر از تعابیر زشت و برخورنده، و از گوشه و کنایه های آزار دهنده، و از اهانت های کلامی و آنچه آسیب زننده به روابط در خانواده است پرهیز شود. [3]

تفاوت های زن و مرد و مختلف بودن جهان های آنان مانع ارتباط زبانی محبت آمیز و گفتگوی مفاهمه انگیز و رسیدن به نقطه مشترک نیست، به شرط آن که هر یک در دنیای خود متوقف نماند ودر گفتگو فقط خود را نبیند و به نظر دیگری احترام گذارد و از سوءظن بپرهیزد و مسائل را به امور دیگر حمل ننماید، که در این صورت ارتباط زبانی و گفتگو به بدگمانی، کج فهمی، بدبینی و مشکل سازی منجر می شود. [4]

به کار گرفتن تعابیر حساسیت برانگیز و اهانت آمیز، و نیز آن چه بر خورنده به شخصیت و علایق و سلایق دیگری است راه ارتباط زبانی سالم و گفتگوی مفید را می بندد و روابط محبت آمیز را آسیب می زند. به بیان امیرالمومنین علی (ع): «ایاک و مستهجن الکلام فانه یوغر القلب»[5]. زنهار از سخن زشت، که آن، دل ها را کینه ور می سازد. کرامت آدمی با این گونه سخنان تناسبی ندارد و جریان یافتن چنین سخنانی مایه دوری و آسیب رسانی به روح و قلب یکدیگر است؛ حتی اگر فرد در روابط و گفتگوها و مشکلات پیش آمده درمانده گردد، زیرا این امر روابط را بهبود نمی بخشد و مشکل را حل نمی کند، بلکه به سردی بیشتر و دلگیری افزون تر می انجامد. َ
امام علی (ع) فرمودند: «لا تسی اللفظ و ان ضاق علیک[6]». سخن بد مگوی، اگر چه از پاسخ درماندی.

این موارد نمونه هایی از جلوه های مودت و رحمت در سلوک و رفتار خانوادگی است. هنگامی که مرد یا زن خسته از بیرون پا بهخانه می گذارد نوع استقبال و رفتار شریک زندگی اش بسیار تاثیر گذار است. استقبال کردن از یکدیگر آن هم با روی باز و گشاده، وظاهر زیبا و آراسته، و نیز بدرقه همراه با اظهار علاقه، و سخنانی این گونه آرامش بخش و امید دهنده، دریچه های دوستی و پیوند را می گشایدو راه دشوار زندگی را هموار و شیرین می سازد.

پیامبر اکرم (ص) با بیان های مختلف پیروان خود را به روابط محبت آمیز در خانواده ترغیب می کرد. گاهی می فرمود: «ان الرجل اذا سقی امراته[من] الماء اجر[7]». بی گمان هر مردی [از سر محبت] به همسرش آب بدهد پاداش برد. و زمانی می فرمود:

ما من امراه زوجها شربه من ماء الا کان خیر الها من عباده سنه صیام نهارها و قیام لیلها، و یبنی الله لها بکل شربه زوجها مدینه فی الجنه و غفر لها ستینخطیئه. هیچ زنی جرعه ای آب به شوهرش نمی دهد مگر آن که این کار برای او از یک سال عبادتی که روزهایش به روزه و شب هایش به نماز بگذرد بهتر است، و خداوند در ازای چنین کاری شهری در بهشت برای آن زن ایجاد کند و شصت خطای او را بیامرزد.

زن وظیفه ای برای کار کردن در خانه بر عهده ندارد، و این گونه کارها جلوه هایی از عشق و علاقه در زندگی خانوادگی است. پیشوایان دین سفارش کرده اند که روابط زن و مرد در خانواده، روابطی عاشقانه و پر لطافت باشد. از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: «خیر نسائکم. . . الطفهن بازواجهن و ارحمهن باولادهن[8]». بهترین زنان شما. . . با محبت ترین شان نسبت به شوهرانشان و مهربان ترین مادران نسبت به فرزندانشان هستند.

اگر بنای زندگی بر دوستی و عشق ورزی استوار شود، تنگ نظری و خودخواهی رنگ
می بازد، و روابطی لطیف و انسانی در زندگی مشترک حاکم می گردد؛ و در همه چیز خود را نشان می دهد. پیامبر اکرم (ص) انسان مومن را در چنین فضایی این گونه معرفی کرده است: «المومن یاکل بشهوه اهله، و المنافق یاکل اهله بشهوته»[9]. مومن به میل خانواده اش غذا می خورد، و منافق خانواده اش به میل او غذا می خورند.

مودت و رحمت در خانواده اقتضائاتی دارد: جوشش سرشار محبت و ریزش پربار محبت در نگاه، بیان، رفتار، کنش ها و واکنش ها؛ و پرهیز از خودخواهی و تمامیت خواهی ها. در خبری آمده است: «لا یجوز للرجل ان یخص نفسه بشی من الماکول دون عیاله». جایز نیست که مرد چیزی از خوراکی را بدون خانواده اش به خود اختصاص دهد. امکان ندارد که آدمی فارغ از عشق و دوستی از دایره تنگ خودخواهی بیرون شود و در رابطه با دیگران رفتاری مناسب و انسانی و ایمانی پیش گیرد. الگوی تام چنین زیستن، رسول خدا (ص) است که جز رحمت و محبت از او دیده نمی شد و در روابط خانوادگی نیز رحمت و مودت او فراگیر بود و در همه چیزش جلوه داشت و هرگز خودخواهی ننمود.

نکته مهم در ارتباط زبانی و گفتگو این است که ممکن است کسی به زشت شمردن سخن یا تعبیر خود توجه نداشته باشد و آن را عادی و عاری از اهانت تلقی کند، ولی همان برای دیگری معنا و مفهومی اهانت بار و پر آزار داشته باشد که لازم است با درک متقابل از این گونه امور دوری شود. همچنین در ارتباط کلامی، باید از تکرار و اصرار، لجاجت و عصبیت، که مودت و رحمت را به شدت آسیب می زند اجتناب کرد.

بنابراین ارتباط زبانی و گفتاری برخاسته از مودت و رحمتمیان دو همسر خود عاملی مهم در پیوند های قلبی و افزایش مفاهمه و رفع تیرگی های احتمالی و مشکلات پیش آمده است؛ و نباید از آن غفلت گردد، بلکه تبدیل آن به یک امر مستمر و توام با علاقه و اشتیاق از ضروریات زندگی مشترک است.

3-2- جلوه های سلوکی و رفتاری

پایداری روابط مطلوب در خانواده وابسته ابزار مودت و رحمت به صورت های گوناگون در سلوک و رفتار، با توجه به تفاوت های فردی و ویژگی های فرهنگی اشخاص است. بدیهی است اگر بین زن و مرد، دوستی و علاقه و محبت حاکم شود، هر نوع خدمتی به یکدیگر را شیرین تلقی
می کنند و به هر وظیفه ای اهتمام می ورزند. [10]

در خبری چنین آمده است: مردی نزد رسول خدا (ص)آمد و گفت: مرا همسری است که چون به خانه روم به استقبالم آید و چون بیرون شوم بدرقه ام نماید، و چون مرا اندوهناک بیند به من گوید: چه چیز اندوهناکت ساخته؟ اگر اندوه روزی ات را داری، دیگری آن را برای تو تکفل کرده است؛ و اگر اندوه کار آخرت را داری، خداوند آن را فزونی بخشد. پس رسول خدا (ص) فرمود: خداوند را کارگزارانی است و همسر تو از جمله آنان است که نیمی از پاداش شهید برای اوست. [11]

برگرفته از تحقیق پایانی خانم طاهره جعفری