ضرورت و اهمیت مباحثه

در بین مباحث آموزشی حوزه های علمیه، آن چه در خور دقت و تأمل است، فهم این نکته اساسی است که اجزا و عناصر آموزشی ، پژوهشی و فرهنگی و همچنین روش ها و شیوه های آموزشی و درسی و نظام های درونی آنها، ویژگی های خاصی دارند که گاهی بر اثر غفلت و نسیان، به فراموشی سپرده می شود.

موضوع مباحثه از مسائل مهمی است که از دیر باز در حوزه های علمیه، سنتی حسنه، موفق و کارآمد بوده و راز موفقیت محققان و محصلان حوزه های دینی در همین مقوله نهفته بوده است .اما متاسفانه چندی است که این سنت حسنه کم رنگ شده و یا برخی جای مباحثه و درس خواندن را با هم اشتباه گرفتند و در نتیجه از ثمرات علمی مباحثه، خبری نیست.

شکی نیست که هر درس و بحثی، بدون مباحثه راه به جایی نخواهد برد. قطعا حضور در کلاس درس و در محضر استاد بودن، برکات عدیده ای دارد، اما بدون حلاجی نمودن و تکرار بحث در جلسه مباحثه، هرگز نمی توان مواد درسی را به ذهن سپرد و مشکلات و ابهامات موجود در درس را برطرف نمود.

عده ای بر این باورند که بدون حضور در جلسات مباحثه و تنها با تکیه کردن بر کلاس درس و یا با استفاده از سی دی های درسی می توان به تمام زوایای درس پی برد؛ لذا بهمباحثه اهمیتی نداده و تنها به حضور در کلاس درس بسنده می نمایند. البته مشکلات و شبهات درسی برای این عده در اوقاتی نظیر: امتحان، درس و… بروز کرده و آنان را با مشکلات روحی، اخلاقی و اجتماعی روبه رو خواهد کرد.

این سنت نیکوی علمی ، یکی از بهترین و مؤثرترین شیوه های فهم عمیق و فراگیری سریع علوم و معارف است، مباحثه براساس روش قرآنی بر « مجادله به احسن»استوار می باشد که از سلف صالح و علمای ربانی به ما هدیه شده است؛ البته این روش در کلمات نورانی ائمه معصومین به عنوان نظرگیری و جمع بندی دیدگاه ها و انتخاب بهترین، مطرح شده است. در این زمینه به سخنی گهربار از حضرت امیر مومنان، علی(ع) اشاره می شود:

“و اضمم آراء الرجال و اختر اقویها الی الصواب و ابعدها عن الارتیاب: همه نظریات را در کنار یکدیگر قرار ده، نزدیکترین آن ها به حق را انتخاب و دورترین آن ها را رها کن".

در گذشته، چنین معمول بوده است که فقط در دروس رسمی حوزه، مانند: ادبیات، فقه، اصول و… مباحثه انجام گیرد؛ اما باید توجه داشته باشیم که این شیوه را نباید در یک یا چند رشته منحصر کرد؛ ضرورت دارد که آن را در تمام علوم اسلامی، همچون : تفسیر، تاریخ، اقتصاد، کلام و … جاری نمود، تا آثار علمی آن در حوزه ها، نمود بیشتری پیدا کند و در میادین فرهنگی از کارآیی فراوان تری برخوردار شود.

اهمیت مباحثه از دیدگاه بزرگان

در کتاب آداب تعلیم و تربیت نوشته شهید ثانی درباره اهمیت مباحثه بیان شده است:

هیچ امری از لحاظ اهمیت به پایه مذاکره و مباحثه نمی رسد و آن کسی که طالب علم است، برای مذاکره، احساس حرج و دشواری نمی نماید و یا اگر احساس دشواری و ناهمواری می نماید، نباید از ادای وظیفه، نسبت به آن شانه خالی کند. اگر طلبه برای مذاکره و مباحثه درس، یار و رفیقی برای خود نیافت، باید خود با خویشتن مذاکره کند و مفاهیم و تعابیری که از استاد شنیده است، یر ذهن و خاطر خویش عرضه و تکرار نماید تا به حفظ و پایداری آن کمک کرده و آن را بر صحیفه خاطر خود بنگارد؛ زیرا تکرار معنا و مفهوم علمی در صحیفه دل و پهنه ی خاطر، همانند تکرار لفظ بر زبان است.

همچنین سعدی در باب اهمیت مباحثه، می گوید:

“سه چیز پایدار نماند! مال بی تجارت و علم بی بحث و ملک بی سیاست “

مباحثه و مناظره ی طلاب، به منزله ی بخشی از برنامه روزانه درسی است. در نظام آموزشی حوزه، همان قدر که شرکت در جلسه درس استاد، اهمیت دارد، مباحثه درس، پس از مطالعه ی عمیق آن، حایز اهمیت است، لذا طلاب، در کنار کلاس های درس، ساعاتی را به مباحثه و منظره میان خود اختصاص می دهند.

مقام معظم رهبری حضرت آیه الله خامنه ای هم در این زمینه می فرماید:

سنت مباحثه، جزو بی بدیل ترین سنت هاست. مباحثه، هنوز که هنوز است، در مجامع فرهنگی خوب، جا نیفتاده است؛ مباحثه یعنی تمرین استادی؛ استاد، آن کسی است که وقتی می خواهد مطلبی را بیان کند، برآن مسلط است. این نیست که فهمیده باشد؛ بلکه بر آن مسلط است. وقتی استاد،درس می گوید، آدم، کتاب را که نگاه می کند خیال می کند مطلب را فهمیده است؛ اما وقتی می خواهد به زبان بیاورد، می بیند لنگ است. مباحثه، شما را به لنگی تان آشنا می کندو شجاعت و گستاخی تعلیم دادن می دهد؛ چون هم مباحثه تان، امروز شاگرد شماست و فردا هم شما شاگرد اویید و قشنگ گوش می دهید تا او برای شما خوب بیان کند.

محمد مهدی بهداروند_در آمدی بر مباحثه در حوزه های علمیه